آگاهی از ویژگی‌های یک اسباب‌بازی خوب، نکته‌ای مهم است که هر پدر و مادری باید در کنار رفع نیازهای اولیه فرزندانش به آن توجه ویژه‌ای داشته باشد. شاید این سؤال پیش بیاید که چرا وسیله‌ای برای بازی و تفریح کودکان تا این اندازه اهمیت دارد؟ باید بدانیم که اسباب‌بازی‌ها برای کودکان تنها ابزار سرگرمی نیستند، بلکه نقش اساسی در یادگیری، تقویت ادراک و مهارت‌های آنان ایفا می‌کنند. به همین دلیل است که می‌گوییم انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای کودک، به‌اندازه تغذیه و پوشاک او اهمیت دارد.
اولین و مهم‌ترین ویژگی اسباب‌بازی خوب، تناسب آن با سن، جنسیت، توانایی‌های جسمی و ذهنی، و علایق کودک است. از بدو تولد تا نوجوانی، هر کودکی به اسباب‌بازی‌هایی متناسب با نیازها و توانایی‌هایش نیاز دارد. حتی نوزادانی که هنوز قادر به حرکت نیستند نیز از اسباب‌بازی‌های مخصوص خود مانند آویزهای گهواره یا کتاب‌های رنگی بهره‌مند می‌شوند که به تقویت حس بینایی‌شان کمک می‌کند.
کودک در ماه‌های ابتدایی زندگی با لمس، فشار دادن، تکان دادن و پرت کردن اشیا، حواس پنج‌گانه خود را تقویت می‌کند. در سنین بالاتر، اسباب‌بازی‌ها کاربردهای متفاوتی پیدا می‌کنند و هرچه کودک بزرگ‌تر می‌شود، بازی‌های فکری و آموزشی نقش پررنگ‌تری در رشد او ایفا می‌کنند.
تناسب به این معناست که اسباب‌بازی نباید آن‌قدر ساده باشد که کودک خیلی زود از آن خسته شود، و نه آن‌قدر پیچیده که او نتواند با آن ارتباط برقرار کند و احساس ناتوانی کند.
نکته: اگر فرزندتان به اسباب‌بازی‌های غیرمعمول برای جنسیت خود علاقه نشان می‌دهد، مانند پسری که عروسک دوست دارد، نیازی به نگرانی نیست. این اتفاق طبیعی است و بخشی از حس کنجکاوی کودک به شمار می‌آید.
یکی دیگر از ویژگی‌های اسباب‌بازی خوب، توانایی آن در تحریک حس کنجکاوی کودک است. این ویژگی، اسباب‌بازی را علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، به ابزاری آموزشی و مهارت‌افزا تبدیل می‌کند.
برخی از اسباب‌بازی‌های پیشرفته الکترونیکی یا روباتیک، اگرچه جذاب به نظر می‌رسند، اغلب کودک را به تماشاگری منفعل تبدیل می‌کنند و نقشی در پرورش خلاقیت او ندارند. شاید تصور کنید با خرید این اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت به کودک خود لطف کرده‌اید، اما درواقع چنین وسایلی تأثیر چندانی بر رشد کنجکاوی و خلاقیت او ندارند.
اسباب‌بازی خوب باید به گونه‌ای باشد که کودک بتواند با آن تعامل کند؛ قطعاتش را لمس کند، از هم جدا کند و حتی شکل آن را تغییر دهد. این تعامل مستقیم، خلاقیت و تخیل کودک را تقویت می‌کند و او را به کشف و یادگیری ترغیب می‌سازد.
مواد مختلفی مانند شن، گل رس، خمیربازی، لگو و قطعات ساختنی، نقش مهمی در تقویت خلاقیت کودکان ایفا می‌کنند. نیازی نیست که وسایل بازی کودک صرفاً برای بازی طراحی شده باشند. کودکان اغلب به اشیایی که در زندگی روزمره و دست والدین می‌بینند، علاقه نشان می‌دهند.
به عنوان مثال، یک کارتن ساده می‌تواند برای کودک نقش قایق، ماشین یا خانه را بازی کند. بالش‌هایی که روی هم چیده می‌شوند یا یک ملحفه می‌توانند به عنوان دیوار خانه خیالی او عمل کنند. جعبه کفش، ملاقه یا آبکش نیز از جمله اشیایی هستند که کودک می‌تواند با استفاده از تخیل خود، ساعت‌ها با آن‌ها سرگرم شود.
یکی از ویژگی‌های مهم اسباب‌بازی خوب این است که به دنیای واقعی و زندگی روزمره مرتبط باشد. کودکان دوست دارند فعالیت‌های والدینشان را تقلید کنند. اسباب‌بازی‌هایی مثل ماکت‌های خانه و ماشین، وسایل آشپزی یا خیاطی، ابزارهای کوچک و هر وسیله‌ای که شبیه به اشیاء واقعی باشد، به رشد مهارت‌ها و تخیل کودک کمک می‌کند.
اسباب‌بازی‌هایی که کودک را به حرکت و فعالیت بدنی وادار کنند، تأثیر مثبتی بر رشد جسمی و ذهنی او دارند. امروزه با رواج بازی‌های دیجیتالی، بسیاری از کودکان زمان زیادی را بدون حرکت سپری می‌کنند که می‌تواند به رشد آن‌ها آسیب بزند. حتی در فضاهای محدود آپارتمانی نیز می‌توان فعالیت‌های بدنی را با استفاده از بازی‌های ساده یا بردن کودکان به فضای باز، تقویت کرد. اسباب‌بازی‌هایی مثل توپ، طناب، تاپ، سرسره و بازی‌های سنتی مانند لی‌لی یا هفت‌سنگ، برای تقویت بدن بسیار مفید هستند.
اسباب‌بازی خوب باید ظاهری جذاب، طراحی زیبا و ساختاری مقاوم داشته باشد. رنگ‌ها و اشکال چشم‌نواز تأثیر زیادی در جلب توجه کودک دارند. علاوه بر ظاهر زیبا، اسباب‌بازی باید ایمن باشد و هیچ خطری برای کودک ایجاد نکند. ترکیب زیبایی و ایمنی، مهم‌ترین عامل در ترغیب کودک به بازی با اسباب‌بازی است.
این موضوع بیشتر در مورد بازی‌های فکری صدق می‌کند. پرورش مهارت‌های ذهنی کودکان و نوجوانان نقشی کلیدی در تمام جنبه‌های زندگی آن‌ها ایفا می‌کند. بسیاری از بازی‌های فکری که بر پایه دانش روان‌شناسی و علوم تربیتی طراحی شده‌اند، می‌توانند انتخابی ایده‌آل برای تقویت ذهن باشند.
آگاهی از ویژگی‌های یک اسباب‌بازی مناسب در مورد بازی‌های فکری نیز اهمیت زیادی دارد. این بازی‌ها پتانسیل بالایی در جهت‌دهی به ذهن کودکان دارند. بنابراین لازم است دقت شود که چه پیام‌ها و ارزش‌هایی از طریق این بازی‌ها به فرزند منتقل می‌شود. بازی فکری خوب باید علاوه بر ایجاد جذابیت و سرگرمی، توانایی تقویت مهارت‌های فکری، استدلالی و منطقی کودک را داشته باشد و هم‌زمان ارزش‌های مثبت و سازنده را در ذهن او نهادینه کند.
نکته دیگری که در انتخاب اسباب‌بازی باید مورد توجه قرار گیرد، کیفیت و ایمنی آن است. اسباب‌بازی‌های بی‌کیفیت نه تنها دوام کافی ندارند، بلکه ممکن است برای سلامت کودک خطرآفرین باشند. مواد اولیه‌ای که در ساخت این محصولات استفاده می‌شود، باید غیرسمی و ایمن باشد. همچنین، طراحی آن‌ها نباید شامل لبه‌های تیز، قطعات کوچک قابل بلع یا اجزایی باشد که به هر نحو دیگری خطرآفرین هستند.
این شش ویژگی از جمله مهم‌ترین نکاتی هستند که هنگام خرید اسباب‌بازی برای فرزندانتان باید مدنظر داشته باشید.
علاوه بر این ویژگی‌ها، توجه به تطابق اسباب‌بازی با فرهنگ و ارزش‌های جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنید، امری حیاتی است. اسباب‌بازی‌هایی که بازتاب‌دهنده سبک زندگی جوامعی غیر از جامعه خودمان باشند، ممکن است باعث ایجاد حس دوگانگی و حتی آسیب‌های روانی در کودک شوند.
برای مثال، استفاده از عروسک‌هایی با ظاهر کاملاً متفاوت از افرادی که کودک در زندگی روزمره می‌بیند یا ابزارهایی که هیچ ارتباطی با فرهنگ و سبک زندگی او ندارند، می‌تواند حس بیگانگی و ناهمخوانی در او ایجاد کند که به مرور زمان تأثیرات منفی خواهد داشت.
بنابراین همان‌طور که در انتخاب خوراک و پوشاک فرزندتان حساسیت به خرج می‌دهید، ضروری است که در انتخاب اسباب‌بازی‌های او نیز با دقت و نکته‌سنجی عمل کنید.
